علل و عوامل موثر در بزهکاری جوانان ...
علل و عوامل موثر در بزهکاریعلت بروز بزهکاری معمولاً علت واحدی نیست، بلکه همیشه چندین علت دست به دست یکدیگر داده و باعث بروز بزه در افراد می شوند. علل مهمی که می توان نسبت به سایر عوامل اساسی تر تشخیص داد ...
علل و عوامل موثر در بزهکاریعلت بروز بزهکاری معمولاً علت واحدی نیست، بلکه همیشه چندین علت دست به دست یکدیگر داده و باعث بروز بزه در افراد می شوند. علل مهمی که می توان نسبت به سایر عوامل اساسی تر تشخیص داد شامل عوامل اجتماعی ، اقتصادی ، روابط والدین و نوجوان می شود.عوامل اجتماعی : جامعه شناسان به عوامل مستقیم و غیر مستقیم محیط و تراکم جمعیت ، وضع سکونت ، آلودگی هوا و ... توجه کرده اند.
نقش شرایط اجتماعی و تعارضاتی که در چارچوب آن به وقوع می پیوندد، انکارناپذیر است . به همین دلیل نه می توان بزهکاری را تنها بر اساس عوامل اجتماعی بررسی کرد و نه یافته های مستقل این زمینه قبلی همواره هماهنگ است .بررسی ها نشان می دهد وقتی که در جامعه ای ثبات و پایداری اجتماعی وجود نداشته باشد، جامعه در شرایط دشواری چون شورش ، جنگ یا انقلاب باشد و یا پاره ای شرایط غیر عادی و ناسازگاری عمومی در جامعه رواج داشته باشد، میزان بزهکاری رو به افزایش می گذارد. و به عکس ، هر قدر جامعه به سوی پایداری سوق داده شود، میزان بزهکاری کاهش می یابد.طبقه اقتصادی : فقر یکی از عوامل مهم از انواع انحرافات از جمله دزدی و انحراف جنسی در مردم ، به ویژه اطفال و نوجوانان است .
فقر بی گمان به وجود آورنده سختی ها و ناملایماتی است که اگر نتوان با آنها مبارزه کرد، خواه ناخواه انسان را به زانو در می آورد. بیشتر محرومیتها وبرآورده نشدن تمایلات که موجب عدم اطمینان اجتماعی می شود، ناشی از عامل فقر است و نمی توان آن را نادیده گرفت . بیکاری ، کمبود مواد غذایی و پوشاک ، بی سوادی و عقب افتادگی ، جهل و خرافات ، عدم بهداشت کافی و انواع بیماریهای روحی و جسمی و حتی در سطح جهانی ، جنگها و خونریزی ها، ریشه در نیازهای مادی و ترس از فقر دارد. فقدان مسکن ، زندگی در زاغه ها، سوء تغذیه و بهداشت ناکافی نیز که با فقر، ارتباط دارند، از عوامل مهم بزهکاری به شمار می آیند.روابط والدین و نوجوان : احتمال می رود مهم ترین عامل مؤثر در بزهکاری ، روش تربیتی نادرست یا اختلال در شبکه ارتباطی خانواده باشد. تقریباً تمام پژوهشها نشان داده اند والدینی که با کودکان خود مهربان نیستند بیشتر احتمال دارد که فرزندانی بزهکار داشته باشند.
افزایش احتمال بزهکاری در خانواده هایی وجود دارد که والدین از روشهای انضباطی بسیار سخت گیرانه یا بسیار بی بندوبار و فریبنده استفاده می کنند، شیوه انضباطی به جای آنکه مبتنی بر استدلال باشد مبتنی بر تنبیه بدنی است ، والدین نسبت به فرزندان خود به جای آنکه گرم و صمیمی و عاطفی باشند، بی توجه ، غافل و تمسخرکننده هستند. آشکار شده است که کودکان بزهکار رابطه بسیار ضعیفی با پدران خود داشته و آنها را به عنوان الگوهای غیر قابل پذیرش ارزیابی می کنند. خانواده های کودکان بزهکار اغلب فاقد پدر بوده و یا پدر غیبت طولانی دارد، در حالی که بزهکاری با جدایی و طلاق در خانواده همبستگی دارد. ثابت شده است که داشتن مشکلاتی در مدرسه با بزهکاری رابطه بالایی دارد همچنین ، والدینی که از مشکلات عاطفی رنج می برند. آنهایی که سابقه جنایی دارند بیشتر احتمال دارد که کودکان بزهکار داشته باشند. بررسی ها نشان داده است که تنبیه والدین تاثیری بر تقلیل بزهکاری ندارد و موجب تشدید و گاهی انتقامجویی می شود. چنانچه «روسو» می گوید آنقدرکتک خوردم که حساسیتم نسبت به آن کم شد سرانجام کتک به نظرم به صورت پاداشی برای دزدی هایم درآمد. با خود می گفتم وقتی مثل یک دزد کتک می خورم حق دارم مثل یک دزد هم رفتار کنم، متوجه شدم که دزدیدن و کتک خوردن به هم مربوط هستند.نقش دوستان و همسالان :همانند سازی شدید با همسالان با وابستگی به آنها، صرف نظر از طبقه اجتماعی - اقتصادی ، عامل مهمی در بزهکاری است. نوجوانی که توسط والدینشان طرد می شوند، برای کسب حمایت و تأیید به سوی همسالان کشانده می شوند. چنین نوجوانانی در مدرسه ضعیف هستند و به دنبال افرادی می گردند که مانند خودشان باشند؛ از این رو احتمال دارد که دست به اعمال ضد اجتماعی زنند و همدیگر را برای این اعمال مورد تشویق قرار دهند. اکثر بزهکاران در پاسخ به این سوال که بزه را از چه کسی فرا گرفته اند، دوستان خود را نام برده اند که این مسئله توجه بیشتر والدین و مربیان را به کنترل و نظرات بر دوستان فرزندان و مربیان می طلبد.عوامل روان شناختی : روان شناسان علل مختلفی را برای بزهکاری برشمرده اند، گاهی بزهکاری را نتیجه ناکامی و تعارضات شدیدی می دانند که کودک در حال رشد به شدت از آنها رنج می برد، روان شناسان اهمیت زیادی به روابط مادر و فرزند داده اند.
محرومیت از وجود مادر عامل بزرگی است که باعث بزهکاری یک نوجوان می شود. بزهکاری با صفات روان شناختی مختلفی همراه است که برخی از آنها عبارتند از هوش کمتر از متوسط ، سطوح بالای خشم درونی و رفتار پرخاشگرانه ، ناشکیبایی ، نیاز به هیجان ، فقدان هم حسی با دیگران و سطوح پایین استدلال اخلاقی. ثابت شده است که بزهکاران نسبت به غیر بزهکاران عزت نفس پائین تری داشته اند. بعضی از دانشمندان ، ضعف و کم خونی و خستگی زیاد و کمی تغذیه را نیز جزو عوامل بزهکاری ذکر کرده اند. مهمترین اختلالات روانی که منجر به بزهکاری می شود و به آنها نام بیماریهای شخصیت نیز داده اند عبارتند از:1- بیقراری : فرد فاقد قدرت تشخیص خیر از شر می گردد.2- کژخوئی : یکنوع تمایل ذاتی است به فساد و بدی .3- پارانوئیدیها: که اشخاص بد بین ، خود پرست ، خود خواه و متنفر از اجتماع می باشند.4- صرع : اشخاصی هستند دروغ پرداز، گیج و متظاهر و اغلب در اثر حمله ناگهانی مرتکب ضرب و جرح و قتل می شوند.5- هیستری : که مهمترین علائم آن بی حسی ، کار نکردن یک عضو، گرفتگی صدا، تهوع و تنگی نفس است.6- کاتاتونی : که یک حالت منفی بافی و لجاجت است ، خشم و فریاد و ناگمانی و گاهی حمله به دیگران از علائم آن است.7- سایر اختلالات روانی : مهمترین علائم آن عبارتند از: وسواس ، انزوا، رفتار کودکانه و توهم از اینکه دشمنان می خواهند او را از بین ببرند بنابراین احتمال ارتکاب جنایت دارند.عوامل دیگری که با میزان بالای بزهکاری همراه است عبارتند از: تغییرات سریع اجتماعی ، مهاجرت ، زندگی در شهرهای شلوغ و پرجمعیت و تماشای مکرر برنامه های خشونت بار.بسیاری از روان شناسان معتقدند که شروع زودرس رفتار بزهکارانه نشان دهنده رفتار ضد اجتماعی شدید و طولانی مدت خواهد بود.
از قبل اعتقاد بر این بود که سه علامت در اوائل کودکی؛ ایجاد آتش سوزی ، شب ادراری و آزار حیوانات نشان دهنده رفتارهای ضداجتماعی در سالهای بعد زندگی خواهد بود. پژوهش نشان می دهد عوامل دیگر عبارتند از: جنگجو بودن ، جار و جنجال به راه انداختن ، داشتن مشکلاتی در مدرسه و گریز از مدرسه و ناتوانی سازگاری با دیگران .علتهای دیگر بزهکاری :
1- خانواده های ستیزه گر و متلاشی شده یکی از عوامل اصلی و اولیه گرایش به بزهکاری محسوب شده است ؛ زیرا اکثر ناراحتی های نوجوانان زائیده امر و نهی و سخت گیری های والدین و بی مهری در کودکی و محرومیت و عدم رفاه و امنیت ، عصبانیت والدین ، سستی اصول اخلاقی ، حمایت زیاد از نوجوانان و آرزوهای جاه طلبانه والدین برای نوجوانان است که گاهی هم به جنون منتهی می شود. نوجوانانی که در کودکی و در نوجوانی از آزادی و وسایل اولیه زندگی محروم بوده و نتوانسته اند به تحصیلات خود ادامه دهند، مسلماً می خواهند حقوق از دست رفته را بدست آورند و انتقام خود را از والدین و اجتماع بگیرند؛ این است که بطور عمدی به دنبال اعمالی می روند که برای آنها منع شده است بنابراین به طغیان و تجاوز علیه حقوق دیگران از طریق ارتکاب بزهکاری اقدام می کنند، تا بدین وسیله فشارهای درونی و ناراحتی های خود را تسکین داده باشند؛ غافل از اینکه دردی بر دردهای خود خواهند افزود. منازعات خانوادگی اعم از مشاجرات والدین و یا مشاجرات بین فرزندان ، اعتیاد والدین به مواد مخدر و مشروبات الکلی ،ازدواج های مکرر و بوجود آوردن برادران و خواهران ناتنی ، حسادت و تبعیض بین فرزندان ، طلاق و ... ، همگی از عوامل مهم بزهکاری نوجوانان و اطفال محسوب می شوند. اینگونه خانواده ها سازمانهایی بدون رخ هستند که هیچگونه عاطفه و محبتی بر آنان حکمفرما نیست و به همین جهت نوجوان احساس ناامنی می کند و همین اضطراب و نگرانی و عدم تامین زندگی اجتماعی او را وادار به خلافکاری می کند. اینگونه نوجوانان به شدت از والدین خود ناراضی بوده و در عین حال چون نمی توانند با آنها ستیزه کنند، به ناچار شورش و طغیان خود را در خارج از خانواده و نسبت به هم ردیفان والدین خود که اولیای اجتماع باشند به ظهور می رسانند، کودکی که دائماً در خانواده با بی مهری و خشونت روبه رو بوده است نه تنها در نوجوانی احساس خشم نسبت به آنها می نماید بلکه خشم خود را به خارج از خانواده نیز انتقال خواهد داد که به آن می توان نام بزهکاری داد.همچنین خانواده ای که در آن یکی از والدین حضور داشته باشد احتمالاً موجب ناراحتی و طغیان نوجوانان آن خانواده می گردد. زیرا اگر مادر نباشد نوجوان یا کودک از کودکی احساس کمبود کرده و عواطف ناخوشایندی در او ایجاد می شود که عامل مهم بزهکاری به شمار می رود.
2 - مدرسه بعد از خانواده نقش بسیار مهمی در زندگی اجتماعی کودکان و نوجوانان به عهده دارد، زیرا دانش آموزان بیشتر وقت زنده و فعال خود را در مدرسه می گذرانند. بنابراین اولیای آموزشگاهها بخوبی می توانند ضمن مراقبت و کنترل رفتارهای نوجوانان به مشکلات و ناسازگاری آنها پی ببرند. از طرف دیگر موقعیت و رفتار و برنامه های مدرسه اثر مهمی در علاقمندی و یا فرار نوجوانان از مدرسه دارد. مدرسه همچنین باعث رشد فکری ، عاطفی و اجتماعی کودکان می شود و با آموزش حرفه ای خاص، آنها را برای وارد شدن به دنیای بزرگسالان آماده می سازد.3
- عامل دیگری که امروزه سبب افزایش بزهکاری اطفال و نوجوانان شده مهاجرت از روستا به شهر و مشکلات مربوط به حاشیه نشینی است. وضع مساعد و مطلوب مراکز شهری و تمرکز امکانات رفاهی در شهرها باعث شده همه ساله عده ای از روستائیان به نقاط شهری و عده ای از شهروندان کشورهای فقیر به کشورهای پیشرفته مهاجرت کنند. کمبود مسکن مناسب و عدم انطباق با قواعد و معیارهای حاکم بر جوامع شهری باعث می شود که این دسته از مهاجران با سکونت در حاشیه شهر، عملاً زندگی مجرمانه ای را آغاز کنند.افزایش جرایمی نظیر سرقت و خرید، فروش و استعمال مواد مخدر در این گونه افراد به صورت معضلی بزرگ در آمده است. بدیهی است سهم افراد خردسال در این میان بیش از سایرین است. مهاجران برای کسب درآمد، اطفال خردسال را نیز وادار به کارهای کاذب کرده، عملاً راه سوء استفاده از آنها را برای دیگران باز می گذارند و خود یا دیگران آنان را به تکدی ، سرقت ، جیب بری و یا خرید و فروش مواد مخدر وادار می کنند.بعضی از استادان معتقدند که مهاجرتهای داخلی و بین المللی ، امروز یکی از دلایل عمده افزایش نرخ بزهکاری مخصوصاً در میان نسل اول مهاجران است.
4- پیشرفت و توسعه وسایل ارتباط جمعی به رغم تمامی مزایایی که داشته است دارای معایبی نیز هست. با توسعه وسایل تصویری از قبیل تلویزیون یا مجلات ، سینما، رایانه ، اینترنت و... اینگونه وسایل تبدیل به مدارس آموزشی مجرمانه ای برای اطفال و نوجوانان شده است . نمایش فیلمهای رزمی و جنگی ، افزایش صحنه های سرقت ماهرانه و افزایش صحنه های قبیح هر کدام در نوع خود باعث تأثیر منفی برکودکان و گرایش آنان به اعمال مجرمانه مذکور شده است .بدیهی است آشنایی با اینگونه مسائل هر روز بر میزان و گستره جرایم اطفال و نوجوانان می افزاید.
به عنوان مثال در ارزیابی برنامه های سه شبکه تلویزیون آمریکا یعنی ABC و NBC و CBS معلوم شده است که این شبکه ها در برنامه های خود در هر هفته 92 مورد حمله با اسلحه گرم ، 113 صحنه تجاوز به عنف ، 9 صحنه خفه کردن ، 168 صحنه نزاع با مشت و لگد و 179 مورد تخلف از قانون را نمایش می دهند. از سوی دیگر، هر کودک تا رسیدن به سن 14 سالگی جمعاً 13000 مورد قتل و تجاوز را مشاهده می کند.به علاوه ، چون بیشتر تماشاچیان تلویزیون را طبقات فقیر و محروم جامعه تشکیل می دهند که به علت نداشتن سرگرمی متنوع دیگر به تلویزیون پناه می برند، بنابراین تأثیر تلویزیون در ترغیب آنان به دزدی بیشتر بوده است .پیشگیری و بازداری اطفال و نوجوانان در مقابل بزهکاری روشهای درمانی بسیار زیادی برای درمان و کاهش بزهکاری مورد استفاده قرار گرفته است . اعتقاد عمومی بر اینست که گسترش برنامه های اجتماعی نظیر: گواهی پیش از ازدواج ، تاسیس درمانگاههای ویژه برای زنان باردار و ایجاد زایشگاهها و درمانگاههای ویژه نوزادان ، برقراری و کمک هزینه های خانوادگی و بالا بردن سطح آموزش و پرورش ، روان درمانی فردی و گروهی ، خانواده درمانی ، اصلاح رفتار، کارآموزی ، تفریح و مطالعه کتاب و چندین عامل دیگر، متناسب ترین راه برای پیشگیری از ارتکاب بزهکاری اطفال و نوجوانان است.
ذیلاً نکاتی به عنوان راهکارهای پیشگیری و مقابله با زمینه های بروز ارتکاب جرم و بزه از طریق ایجاد محیطی آرام و سالم در خانواده مورد اشاره قرار می گیرند:
1- برقراری دوستی و تفاهم بین والدین . دوستی و تفاهم پدر و مادر موجب آسایش خاطر و اطمینان کودک و نوجوانان در خانواده می شود. از هنگامی که نوزاد چشم به جهان می گشاید به محبت ، لبخند، مواظبت و نگهداری نیازمند است . از این رو اگر در مواردی مشکلات و مسائلی در روابط پدر و مادر وجود داشته باشد، لازم است این مسائل را نزد فرزندان آشکار نکنند یا احیاناً یکی در غیاب دیگری به انتقاد و بدگویی از طرف مقابل نپردازد. در روابط خانواده سعی شود با گذشت و سازش روابط صمیمانه را روز به روز مستحکم تر ساخته و با انتظارات نامعقول و سخت گیری ، صمیمیت را به سردی و درگیری تبدیل نکنیم چرا که در این صورت اولین کسی که ضربه خواهد خورد، فرزند معصوم و بی گناه است.
2- همبازی شدن با کودک و نوجوان : والدین باید امکان سرگرمی ، استراحت و تفریحات سالم را برای فرزندانشان فراهم کنند. شرکت در مسابقات ورزشی ، رفتن به پارک و ترتیب دادن مسافرتهای دسته جمعی ، رفتن به باشگاههای ورزشی و تفریحی ، فرهنگی و مجامع دینی می تواند از بروز بزهکاری جلوگیری کند. تفریح و ورزش با کودکان و نوجوانان همیشه لذت بخش و شادی آفرین است .
3- دوری از رقابت در جلب محبت فرزندان : اگر والدین بخواهند که فرزندان آنها در کنارشان باقی بمانند و مسائل ساده باعث قطع ارتباط روحی آنان نشود، باید بتوانند رابطه ای صمیمانه با فرزندان خود داشته باشند. علاوه بر این ، وجود رابطه صمیمانه میان والدین و فرزندان محیط خانه را به پناهگاهی عاطفی و امن برای فرزندان تبدیل می کند. آنها می توانند در آن آرام گیرند و احساس امنیت کنند.اگر محیط خانواده برای اعضای آن یک محیط دوستانه باشد و دختر بتواند در مواقع حساس که با یک بحران روحی روبه رو می شود، موضوع را با پدر و یا مادر خود مطرح کند، قطعاً از بسیاری از انحرافات که در سر راهش قرار می گیرد، جلوگیری خواهد شد.
4- عدم ایجاد ناسازگاری در محیط خانواده : ناسازگاری محیط خانواده ، کودکان و نوجوانان را تحت تاثیر قرار می دهد. اگر اختلافات والدین به طلاق و جدایی منتج شود و طفل از محبت و توجه والدین یا یکی از آنها محروم شود، از محیط زندگی گریزان و اصولاً دلسرد و افسرده خواهد شد، این وضع او را به انحراف ، لغزش و بزهکاری خواهد کشانید.
5- عدم پرخاشگری والدین نسبت به خود و یا نسبت به فرزندان : پرخاشگری والدین نسبت به یکدیگر و یا نسبت به فرزندان خود، کودک را از محیط خانواده فراری و ناراضی می سازد و ممکن است این عدم رضایت او را به سمت بزهکاری سوق دهد.
6- پرورش حس اعتماد به نفس : از دست دادن اعتماد به نفس موجب فلج شدن فکر و روح انسان می شود، او را از خود مأیوس و متکی و وابسته به دیگران بار می آورد. والدین به جای اینکه همواره روی نقاط ضعف فرزند خود انگشت بگذارند و بخواهند از طریق سرزنش او را اصلاح کنند، باید در کنار نقاط ضعف بیشتر به نقاط مثبت و امتیازات او توجه کنند و در این زمینه او را تایید و تشویق کنند تا اعتماد به نفس او بیشتر شود. توجه به نقاط مثبت باعث ایجاد اعتماد نسبت به والدین و برقراری ارتباط روحی و عاطفی با آنها می شود.
7- حفظ شخصیت فرزندان : جوانان و نوجوانان دوست دارند که شخصیت آنان مورد توجه و احترام قرار گیرد و به همین سبب به صورتهای مختلف به ابراز شخصیت می پردازند.اگر روزی دست به خطا زدند، سعی می کنند که آن را از دید دیگران پنهان سازند تا خوار نشوند.
از این حیث بهتر است :اولاً: از هر عملی که باعث خدشه دار کردن عزت و کرامت فرزندان می شود، اجتناب کنیم . اهانت ، تحقیر، بکار بردن الفاظ طعن آلود، سرکوفت زدن ، شکست ها را به رخ او کشیدن و سرزنش بی جا، عواملی هستند که باعث از میان رفتن احساس شخصیت در فرزندان می شود.ثانیاً: برای اصلاح و معایب فرزندان خود از روش های غیر مستقیم استفاده کنیم .ثالثاً: اگر لازم آید که خطایی را بخواهیم بطور مستقیم یادآوری کنیم بهتر است این تذکر بصورت علنی و آشکار در حضور دیگران نباشد و یا اگر فرزند خودش عذرخواهی کرد باید عذر او را به راحتی پذیرفت .
8- مشورت با فرزندان : این مشورتها سبب می شود اولاً آنها احساس کنند که در خانواده به حساب می آیند، بدین ترتیب آنچه را که در دل دارند با والدین خود در میان می گذارند و همین امر سبب پیدایش صمیمیت و همدلی در خانواده می شود. ثانیاً اگر فرزندان مورد مشورت قرار گیرند این امر سبب می شود والدین به تدریج راه و روش فکر کردن و تصمیم گیری را به آنان بیاموزند. برخی از افراد با وجود برخورداری از تحصیلات عالی ، در تصمیم گیری بسیار ناتوان بوده و در زندگی اجتماعی و خانوادگی با مشکلات جدی روبه رو می شوند. این گونه افراد کسانی هستند که در محیط خانوادگی به درستی پرورش نیافته اند.
9- ابراز مهر و محبت به فرزندان : باید فرزندان را از مهر و محبت سیراب کرد. محبتی که فرزندان در خانواده می بیند، موجب آرامش روانی آنها شده و همین آرامش روان آنها را از تمایل به بسیاری از لغزش های اخلاقی بازمی دارد. البته باید خاطرنشان نمود که تأکید بر محبت به معنای افراط نیست، محبت باید چنان باشد که اولاً فرزندان بیش از حد وابسته بار نیایند و بتوانند در غیاب والدین روی پای خود بایستند و همواره خود را محتاج توجه و یاری آنها نبینند. ثانیاً فرزندان از خود راضی و پر توقع به بار نیایند. چرا که هنگامی که وارد اجتماع می شوند چون توقعاتشان برآورده نمی شود، سر خورده و مأیوس و افسرده می شوند.
منبع: اداره کل زندان ها و اقدامات تامینی و تربیتی قزوین
